Артур Конан ДойлМАЛЛАВОЙЛАР УЮШМАСИ“Шерлок Холмс ҳақида ҳикоялар” китобидан 2-қисм (2-sahifa)

Boshqalar

бу киши фазилатинннг асосини ташкил этадиган шоирона ўйчанлиги билан курашда туғил ган бўлса керак, деб ўйлардим ўқтин-ўқтин. Ҳар доим тамоман ҳолдан тойганига ҳам қарамай ғайрат билан ишга киришиб кета оларди. Унинг кечқурунлари ўз навозишлари ва ноталарига нечоғли хотиржамлик билан берилиб кетишини яхши билардим. Аммо ишқибозлик эҳтироси уни бирдан чулғаб олиб, ўзига хос бўлган ёрқин тафаккур кучи савҳи табиий даражасига етиб борар, унинг услубидан бехабар одамлар, қаршимизда оддий бир одам эмас,

аллақандай ғайритабиий бир жондор турибди, деб ўйлай бошлар эдилар.Сент-Жемс-холлда кузатиб ўтирарканман, Холмснинг музикага нақадар берилиб кетганини кўриб, у изига тушган одамларнинг омон қолмасликларини сездим.

— Сиз, доктор, уйга кетмоқчидирсиз,— деди у контсерт тамом бўлгач.

— Уйга кетаман, албатта.

— Менинг яна бир ишим бор, бу уч-тўрт соат вақтимни олади. Кобург-сквердаги ҳодиса — жуда жиддий нарса.

— Жуда жиддий денг?

— У йерда катта жиноятга тайёрлик кўрилмоқда. Мен ишонч билан айтаманки, биз унинг олдини олиб қоламиз. Аммо бугун шанба бўлгани сабабли иш анча мушкуллашади. Кечаси менга ёрдамингиз керак бўлиб қолиши мумкин.

— Соат нечада?

— Соат ўнлардан кейин.

— Роппа-роса ўнда Бейкер-стритда бўламан.

— Жуда соз. Билиб қўйинг, доктор, бу ниҳоятда хатарли иш. Чўнтагингизга револверингизни солиб олинг.

У менга қўл силкиб, кескин бурилди-да, бир лаҳзада халойиқ орасига кириб ғойиб бўлди.

Мен ўзимни бошқалардан кўра аҳмоқроқ деб ҳисобламайман-у, аммо қачон Шерлок Холмс билан тўқнаш келиб қолсам, зеҳнимнинг пастлигини тан олиб қийналиб кетаман. Ахир, мана, мен ҳам у нимани эшитган бўлса шуни эшитдим, у нимани кўрган бўлса, мен шуни кўрдим, бироқ гапига қараганда у бўлиб ўтган воқеанигина эмас, энди содир бўладиганигача тушуниб, пайқаб турибди, менга эса бу иш ҳамон дудмал, бир тутуриқсиз нарсага ўхшаб туюлмоқда.

Уйга қайтаётиб йўл бўйи «Британия қомуси»ни кўчирган ўша малла котибнинг ғалати ҳикоясини ҳам, Секс-Кобург-скверга борганимпзни ҳам, хайрлашаётганимизда Холмс айтган ваҳимали сўзларни ҳам яна бир бор эсладим. Бу тунги сафар нимани билдиради ва нима учун қуролланиб боришим керак? Биз у билан қаёққа борамиз ва нима ишлар қиламиз? Холмс менга бўнак касса эгасининг кўса ёрдамчиси катта жиноятларга қодир, ғоятда хавфли одам эканини шама қилиб қўйди.

Бу жумбоғни йечиш учун роса бош қотирдим, аммо ҳеч бир иш чиқаролмадим, кечасигача сабр қилишга қарор қилдим, ҳамма гап ўшанда аён бўлади.

Тўққиздан чорак ошганда ундан чиқдим. Ганд-парк ва Оксфорд-стритдан ўтиб. Вейкер-стритга чиқдим. Эшик олдида иккита кеб турарди, даҳлизга кираркан-ман, ғала-ғовур товушларни эшитдим. Холмснинг ҳузурида икки одам бор экан. Холмс улар билан қуюқ суҳбатлашмоқда. Уларлни бирини танирдим — бу поли-циянинг расмий агенти Питер Жонс. Иккинчиси эса ялтироқ цилиндр, ғоятда бежирим фрак кийган озғин, новча. бадқовоқ одам эди.

— Ҳа, ана, жамоат жам бўлдик!—деди Холмс матросча курткасининг тугмаларини қадаб, рафдан вазмин сопли овчилар қамчисини оларкан.— Уотсон, сиз Скотлснд-Ярдда ишлайдиган мистер Жонс билан таниш бўлсангиз керак? Рухсат этинг сизни мистер Мерриуе-зергя таништирай. Мистер Мерриуезер ҳам бизнинг сўнгги саргузаштимизда иштирок этади.

— Кўриб турибсизки доктор, биз мистер Холмс билан яна бирга овга чиқаётибмиз,— деди Жонс одатдагидек сиполик билан.— Дўстимиз бебаҳо одам. Аммо овнинг энг бошида йиртқични таъқиб қилиши учун унга қари тозининг ёрдами керак.

— Йиртқични эмас, ўрдак отиб юрмасак ҳали, деб қўрқаман,— деди тундлик билан мистер Мерриуезер.

— Мистер Холмсга бемалол орқа қилишингиз мумкин, сер,— деб қўйди жамият билан полиция агенти.— Унинг яхши кўрган услублари бор. Улар, рухсатингиз билан қайд этсам, бир оз мавҳум ва хаёлийроқ, лекин, ҳар қалай, жуда яхши натижалар беради. Эътироф керак, у ҳақ бўлиб чиқиб, расмий полиция эса янглишган ҳоллар ҳам бўлган.

— Модомики, сиз шундай деяётган экансиз, мистер Жонс, демак ҳаммаси жойида бўлади,— деди такаллуф билан нотаниш одам.—Лекин, ҳар қалай, ростини айт-сам, бугун одатдаги роббер ўйнашдан маҳрум бўлганимга ачинаётибман. Бу йигирма йетти йил давомида мен карта ўйнаман ўтказадиган биринчи шанба оқшоми бўлади.

— Бугунги ўйиндаги дов сизнинг карта ўйинингиздаги довдан каттароқ, ўйиннинг ўзи ҳам қизиқроқ бўлади,— деди Шерлок Холмс— Сиз тикадиган дов, мистер Мирриуезер, ўттиз икки минг фунт стерлингга тенг келади. Сизнинг довингиз эса, Жонс, аллақачонлардан бери тутиб олиш умидида юрган одамингиз.

— Жон Клей—қотил, ўғри, қулфбузар, фирибгар,— деди Жонс.— У ҳали ёш, мистер Мерриуезер, аммо мамлакат бўйича энг моҳир оғри: мен ҳаммадан кўра ҳам ўшанинг қўлларига жон-жон деб кишан урардим. Жон Клей деган бу йигит ажойиб одам. Унинг бобоси гертсог эди, ўзи бўлса Итон ва Оксфордда ўқиган. Қўли қанчалик моҳир бўлса, мияси шунчалик ўткир, гарчанд биз унинг изига ҳар бир қадамда дуч келаётган бўлсак ҳам, у ҳамон тутқич бермайди. Бу ҳафтада у Шотландияда бирон кимсанинг бор-йўғини ўмариб келса, кейинги ҳафтада Корнваллисда йетимхона қуриш учун пул йиғишга киришади. Неча йиллардан бери унинг изидан қуваману, лекин ҳалигача ўзини кўрган эмасман.

— Бугун кечаси уни сизга таништиришга муяссар бўламан. Мен ҳам икки марта мистер Жон Клейнинг жасоратига тўқнаш келганман, сизнинг у мамлакат бўйича энг моҳир ўғри, деган фикрингизга батамом қўшиламан… Соат ўндан ошиб қолди. Йўлга тушсак ҳам бўлар. Снилар икковларингиз биринчи кебда жўнанглар, Уотсон билан биз иккинчисида жўнаймиз.

Шерлок Холмс узоқ чўзилган сафаримиз давомида унча очилиб гапирмади: у ўзини орқага ташлаб ўтирганча бугун контсертда эшитган куйларини хиргойи қиларди. Биз газ фонуслар билан ёритилган сон-саноқсиз эгри-бугри кўчалардан юра-юра, ниҳоят Фаррингдош стритга йетиб бордик.

— Энди жуда яқинлашиб қолдик,—деди ошнам.— Анави Мерриуезер-банк директори, бу ишдан шахсан манфаатдор. Бизга Жонс ҳам иш бериб қолади. У маъ-қул йигит, ўзининг ихтисосига сира уқуви йўқ. . Бирдан-бир яхши фазилати бор: худди булдог итдек довюрак, худди қисқичбақадек ёпишқоқ. Битта-яримта панжасига тушиб қолгудек бўлса, асло қўйиб юбормайди… Етиб келдик. Мана улар.

Биз яна эрталаб кўрган ўша гавжум ва ғала-ғовур кўчамизга келиб тўхтадик. Извошчининг ҳақини тўлаб, мистер Мерриуезернинг орқасидан қандайдир тор йўлакка кириб бордик ва у ёнбошдаги эшикчани очиши билан ўзимизни дарҳол ичкарига олдик. Эшикча ортида жуда қисқа бошқа йўлак бор экан. Йўлакнинг охирида вазмин темир эшик кўриниб турарди. Бу эшикни очиб айланма зинапояпинг ғиштин босқичларидан пастга тушдик ва яна боягидек ҳайбатли бир эшикка яқинлашдик. Мистер Мерриуезер тўхтаб фонарни ёқди-да, бизни зах ҳиди анқиб турган қоронғи йўлакдан бошлаб кетди. Биз яна бнр эшикдан ўтиб саватлар ва оғир-оғир яшиклар қалаб қўйилган қор ёки йертўлага ўхшаган кенггина жойга кириб бордик.

— Бу йерга юқоридан тушиш жуда қийин,—деб қўйди Холмс, фонарни кўтариб шифтни кўздан кечираркан.

— Пастдан кириш ҳам қийин,— деди мистер Мерриуезер йерга ётқизилган тахта тошларни ҳассаси билан уриб кўриб.— Жин урсин, худди таги бўшдек гумбурлайди-я!— деб хитоб қилди у ҳайрат билан.

— Мен сиздан шовқин солмаслигингизни илтимос қилишга мажбурман,— деди жаҳл билан Холмс.— Сизнинг касрингиздан бутун режа пучга чиқиши мумкин. Марҳамат қилиб, мана бу яшиклардан бирига ўтирсангиз-да, бизга халал бермасангиз.

Басавлат мистер Мсрриуезер малол келмагандек саватга бориб ўтирди. Холмс эса чўккалаб фонар ва лупа ёрдамида тошларнинг оралиғидаги тирқишларни синчиклаб текшира бошлади. Бир неча секунддан сўнг текширишларининг натижасидан мамнун бўлиб, ўрнидан турди-да, лупани чўнтагига солиб қўйди.

— Ҳали камида бир соат вақтимиз бор,— деб қўйди у,— чунки улар муҳтарам бўнак касса эгаси уйқуга кетмагунча ишга киришишлари маҳол. Хўжайин уйқуга кетгач эса улар бир дақиқа фурсатни ҳам қўлдан беришмайди, негаки, ишни қанчалик тез тугатишса, қочиб қолишлари учун шунча кўп вақт қолади. Биз ҳозир, доктор,— шубҳасиз, ўзингиз ҳам аллақачон пайқаган бўлсангиз керак,—Лондондаги энг бой банклардан бирига қарашли бўлимнинг омборида турибмиз. Мистер Мерриуезер —банк бошқармасининг райси: у ғоятда дошорак жиноятчиларнинг хусусан ҳозирги вақтда бу омборга алоҳида диққат-эътибор билан қарашларига нима мажбур қилаётганини бизга тушунтириб беради.

— Биз бу йерда Франциядан олиб келинган олтинларни сақламоқдамиз,— деди пичирлаб директор.— Бизни, бу олтинни ўғирлаш учун уриниб кўришади, деб бир неча бор огоҳлантиришган.

— Франциядан олиб келинган олтинларни, дедингизми?

— Ҳа. Бир неча ой муқаддам бизга ошиқча маблағ даркор бўлиб қолди. Биз Франция банкидан ўттиз минг наполеондор қарз олдик. Бу пулларнинг ҳали тахини ҳам бузмаганмиз, уларнинг ҳамон омборимизда тургани кейинчалик ҳаммага маълум бўлиб кетди. Мен ўтирган саватда икки минг наполеондор бор, улар қават-қават зар қоғоз орасига терилган. Банкнинг бир бўлимида ҳозирги вақтда биз сақлаётганчалик миқдордаги олтин камдан-кам сақланади, бу нарса директорларни ташвишлантирмоқда.

— Ташвишланишга тўла асослари бор, — деб қўйди Холмс.— Хўп, энди тайёрлансак ҳам бўлар. Уйлайманкш, бирор соат ичида ҳамма иш тамом бўлса керак.

Бу фонарни, мистер Мерриуезер, бирон қора нарса билан тўсишга тўғри келади…

— Қоронғида ўтирамизми?

— Қўрқаманки, шундай қилишга тўғри келади. Мен одатдаги робберингизни ўйнаёлмай қолманг, деб карта ола келганман, чунки биз тўрт кишимиз. Аммо кўриб турибманки, душман жуда жиддий тайёрланганга ўхшайди-я, чироқни очиқ қолдириш хатарли бўлар эди. Бундан ташқари, бир-биримиз билан жойларимизни алмаштиришимиз керак. Улар довюрак одамлар, гарчанд биз уларга қўққисдан ҳужум қилсак-да, агар эҳтиёт бўлмасак, улар бизга шикаст йетказишлари мумкин, Мен мана бу саватнинг орқасида тураман, сиз манавиларнинг орқасига яширининг. Мен чироқни талончиларга тўғрилашим биланоқ уларни шартта ушланг. Агар ўқ отишса Уотсон, уларга тап тортмасдан ўқ узинг. Мен ўқланган револверимни ёғоч яшик қопқоғига қўйдим-да, яшик орқасига ўтиб биқиндим. Холмс фо- нар эшикчасини ёпди, биз зимзиё қоронғида қолдик. Қизиган металл ҳиди бизга фонар ўчирилмаганлигини, чироқ истаган дафъада ярқ этиб кетиши мумкинлигини эслатиб турарди. Сабр билан кутишдан сергакланган асабларим қўққисда

н ҳаммаёғни чулғаган бу зулматдан, зах йертўланинг совуқ нафасидан қақшаётган эди.

— Уларнинг қочиб чиқиб кетишлари учун фақат бир йўл бор — изларига қайтиб, уй орқали Секс-Кобург-скверга чиқишлари мумкин,— дея шивирлаб қўйди Холмс.— Ишонамизки, илтимосимни бажо келтирган бўлсангиз керак, Жонс?

— Инспектор билан икки офитсер уларни кўча эшик олдида кутиб турибди.

— Демак биз ҳамма телик-тешикларни беркитибмиз. Энди чурқ этмай кутишимиз керак, холос.

Вақт шу қадар имиллаб ўтардики! Аслида атиги биру чорак соат вақт ўтган бўлса-да, назаримда тун ниҳоясига йетиб тепада тонг отаётгандек туюлди. Қимир этгани қўрққанимдан оёқларим увишиб толиб кетди, асабларим таранг эди. Бирдан пастда ғира-шира шуъла кўриб қолдим.

Дастлаб бу ердаги тошлардан бирини ёритиб турган ғира-шира учқун эди. Ҳадемай учқун сарғиш шуълага айланди. Кейин ҳеч қандай шовқинсиз туйнук очилди, ёруғ бўлиб турган бўшлиқнинг ўртасида хотинларникига ўхшаган оппоқ қўл кўриниб, қандайдир буюмни пайпаслаётгандек бўлди. Бармоқлари қимирлаётган бу қўл бир минутча пастда очилган туйнукдан чиқиб турди. Сўнгра қандай қўққисдан пайдо бўлган бўлса, шундай тез ғойиб бўлди, яна ҳаммаёқни қоронғилик чулғади, фақат икки тош орасидаги торгина тирқишдан хирагина ёруғ чиқиб турарди.

Бироқ, бир дафъадан кейин сербар оқ тошлардан бири ғичирлаганча ағдарилиб тушди-да, унинг ўрнида чорқирра чуқур ўра пайдо бўлиб, ундан ярқ этиб, фо-нар ёруғи тушди. Ўра устида соқол-мўйлови қиртишлаб олинган йигитча кўринди; номаълум одам ҳар томонга синчиклаб кўз югуртирди: иккн қўли ўра лабига ёпишди, ўрадан йелкаси кўринди, кейин бутун гавдаси кўтарилди, тиззасини йерга тиради. Бир лаҳзадан сўнг нотаниш одам тамоман буёққа чиқиб, энди ўртоғини тортиб олмоқда эди. Ўртоғи ҳам ўзига ўхшаган кичкина ва чаққон, оқ юзли, жингалак қизғиш-малла сочли эди.

— Ҳаммаси жойида, —деб шивирлади у.— Искана билан қоплар сендами?.. Минг лаънат! Сакра, Арчи, сакра, мен ўзимни қутқараман.

Шерлок Холмс унинг ёқасидан бўғиб олди. Иккинчи ўғри ковакка уриб қолди; Жонс уни ушлаб олмоқчи бўлган эди, аммо уддалаёлмади чамаси: тариллаганча латта йиртилаётганини эшитдим. Револвернинг милида шуъла йилтиради, аммо Холмс овчилар қамчиси билан асирнинг қўлига бир урди, револвер жаранглага-нича тошга тушди.

— Фойдаси йўқ, Жон Клей,—деди Холмс мулойимлик билан. — Сиз қўлга тушдингиз.

— Кўриб турибман,— деб жавоб берди у мутлақо хотиржам.—Аммо ўртоғим қочиб қолди, сизлар пиджагининг баринигина ушлаёлдинглар.

— Уни эшикнинг орқасида уч киши пойлаб турибди,— деди Холмс.

— Э, шунақами! Қойилман Табриклайман сизни.

— _Мен ҳам сизни табриклайман. Маллалар ҳақидаги ундирмангиз беқиёс ва муваффақиятли чиққан.

— Ошнангизни ҳозир кўрасиз,— деди Жонс— У инига уриб кетишда мендан чаққонроқ экан. Мана энди қўлларингизга кишан ураман.

— Ифлос қўлларингизни тегизманг, мумкин бўлса! Менга тегманг!—деди бандимиз қўлига кишан урилгач. — Сиз ҳойнаҳой менинг томирларимда қироллар қони оқаётганидан бехабар бўлсангиз керак. Мумкин бўлса, менга мурожаат қилаётганингизда «сер», деб атаб, «мумкин бўлса», деб илтимос қилинг.

— Жуда соз,— деди Жонс заҳарханда билан.— Мумкин бўлса, сер, юқорига чиқиб кебга марҳамат қилсангиз, у сизъ табаррукларни полицияга олиб боради.

— Ҳа, бу бошқа гап, — деди Жон Клей хотиржам.

У бизга салобат билан бонг ирғаб, изтопар қўриқчилигида бамайлихотир чиқиб кетди.

— Мистер Холмс,— деди Мерриуезер бизни омбордан бошлаб чиқаётиб,— банкимиз сизнинг бу хизматларингизга қай тариқа миннатдорчилик билдириши керакли-гини билолмай турибман гапнинг рости. Сиз каттакон бир ўғирликнинг олдини олиб қолдингиз.

— Менинг ўзим ҳам мистер Жон Клей билан орани очиқ қилиб қўйишим керак эди,— деди Холмс.— Бугун ишга сарфлаган харажатларим унчалик кўп эмас, сизнинг банкингиз уларни шак-шубҳасиз тўласа керак, зотан, ростини айтганда, мен Маллалар уюшмаси ҳақидаги ажойиб қиссани эшитарканман, беқиёс бир саргу-заштни бошимдан кечириб, яхшигина бир мукофотга сазовор бўлдим…— Биласизми, Уотсон,— деб тушунтирди эртанаҳорда Шерлок Холмс, биз Бейкер-стритда бир стакандан содали виски ичиб ўтирарканмиз.— Маллалар уюшмаси ҳақидаги ақл бовар қилмайдиган бу эълон билан «Британия қомусини кўчириб ёзишдан кузатилган бирдан-бир мақсад калтафаҳм бўнак кассаси эгасининг ҳар куни бир неча соат уйидан чиқариб юбориш учунгина керак бўлгани менга аввал бошданоқ аниқ маълум эди. Улар танлаган восита ғалати-ю, бироқ бу воситага амал қилиб улар мақсадларига эришишибди. Бошдан-оёқ бу режани тузишдя Клейнинг сериштиёқ зеҳнига шериги сочининг ранги туртки бўлган. Ҳафтасига тўрт фунт Уилсон учун тузоқлик вазифасини бажарган, улар мингларча фунтдан умидвор экан, тўрт фунтнинг юзига боришармиди! Улар газетага эълон беришган; бир фирибгар идора учун вақтинча ижарага жой олган, иккинчи фирибгар ўз хўжайинини у йерга боришга кўндирган, икковлари ҳар куни эрталаб унинг йўқлигидан фойдаланиш имкониятига эга бўлганлар. Ёрдамчиси ярим маошга рози бўлиб, шу билан қаноатланганини эшитишим биланоқ бунинг тагида бирор гап борлингини пайқадим.

— Аммо уларнинг ниятларини қандай билдингиз?

— Малла мижозимизнинг муассаси — қашшоқ, унинг бутун квартирасида шу қадар мураккаб ўйинга ҳеч арзигулик нарса йўқ. Бинобарин, улар квартирадан ташқаридаги бирон нарсани кўзда тутишган. Бу нима бўлиши мумкин эди? Мен ёрдамчисининг сурат олишга ишқибоз эканлигини, бу ишқибозлик баҳонасида нима учундир йертўлага тушиб туришини эсладим. Ертўла! Мана чигал иппинг иккинчи учи. Мен Уилсондан унинг сирли ёрдамчисини суриштира-суриштира, Лондондаги энг совуққон, довюрак жиноятчилардан бирига тўқнаш келиб қолганимни пайқадим. У йертўлада қандайдир мураккаб иш билан банд, нега деганда икки ойдан бери йертўлада ҳар куни бир неча созлаб ишларкан. У йерда нима қилиши мумкин? Фақат бир иш: аллақандай бошқа бинога олиб борадиган лаҳим қази-ётган бўлиши керак. Шундан хулосага келгач, мен сизни бошлаб шу воқеалар бўлаётган жой билан танишгани жўнадим. Ҳассам билан тошкўчани уриб кўрганимда сиз таъжубландингиз. Мен эса лаҳимнинг қай томонга қараб қазилаётганини — кўча

томонгами ёки орқа томонгами, шуни билмоқчи эдим. Маълум бўлдики, лаҳим кўча томондан қазилмаётган экан. Мен бориб қўнғироқни чалдим. Кутганимдек, эшикни ёрдамчиси очди. Шунгача у билан унча-мунча тўқнаш келган бўлсак-да, аммо бир-биримизнинг юзимизни кўрмаган эдик. Бу гал ҳам мен унинг юзига қарамадим. Тиззаларинигина кўрмоқчи эдим. Тиззаларининг ифлос, ғижимланган, қирилганлигини кўрсангиз сиз ҳам пайқашингиз мумкин эди. Бу кўп соатлар давомида лаҳим қазиш билан банд бўлганидан гувоҳлик бериб турарди. Энди бу лаҳимни қаёққа кетаётганини аниқлашгина қолган эди. Мен муюлишдан бурилишим билан шаҳар ва шаҳар ат-рофи банкининг лавҳасини кўрдиму масала ҳал бўлганини фаҳмладим. Контсертдан сўнг, сиз-уйингизга кетгач, мен Скотленд-Ярдга бордим, у ердан эса банк бошқармаси раисининг ҳузурига қараб жўнадим.

— Сиз уларнинг банкни хусусан шу кеча талашга уринишларини қаёқдан билдингиз? — деб сўрадим мен.

— Маллалар уюшмасининг идорасини ёпиш билан улар мистер Жебез Уилсондан холи бўлишга ортиқча муҳтож эмасликларини, бошқа сўз билан айтганда, лаҳимни қазиб бўлганликларини билдиришди. Бундан шу нарса маълум эдики, улар лаҳимдан тезроқ фойдаланиб қолишга ҳаракат қиладилар, чунки, биринчидан, уни кўриб қолишлари, иккинчидан эса олтинни бошқа жойга олиб бориб қўйишлари мумкин эди. Шанба улар учун айниқса қулай кун эди, негаки, қочишлари учун бир кеча-кундуз ортиқ вақт берар эди. Мана шу мулоҳазаларнинг ҳаммаси асосида мен, ўғирлик яқин бир кечада содир бўлади, деган хулосага келдим.

— Бу мулоҳазаларингиз ғаройиб!— дедим завқ билан самимий.— Сиз ўз фикрларингизни узун занжирдек шундан тизгансизки, унинг ҳар бир бўғини мустаҳ-кам.

— Бу ҳодиса мени диққатбозликдан халос қилди,— деб қўйди Шерлок Холмс эснаб.— Аттанг, яна зерикиб, диққатим ошиб келаётибди шекилли! Менинг бутун умрим — кундалик ҳаётимизнинг бир хилда диққинафаслик билан ўтаверишига чап беришга ҳаракат қилишдан иборат. Баъзан мен ҳал қиладиган кичкина жумбоқлар шу мақсадга эришишимга ёрдам беради.

— Сиз инсониятнинг чинакам валинеъматисиз,—дедим мен.

Холмс кифтини қисди:

— Дарҳақиқат унча-мунча фойда келтирсам керак. «L hommе c’еst rien — l oеuwе c’еst “ деган экан Гюстав Флобер Жорж Сандга ёзган хатида.