Shaytoniy shisha (3-sahifa)
solib, gap nima haqida borayotganini bilmayotgandek koʻrsatmay qoʻya qolay. Bu ish gʻoyat shubhali va oxiri baxayr boʻlmasligi aniq, faqat, ishoning, men aniq bir narsa aytolmayman, lekin ayrim narsalarni taxmin qilishim mumkin. Menimcha, ba’zi joylardan soʻrab-surishtirib, qoʻshimcha narsalarni bilib olishingiz mumkin, deb oʻylayman.
U shunday deb Keavega bir odamning nomini aytdi, keling, uni ham oshkor etmay qoʻya qolaylik. U yogʻiga shu zaylda ketaverdi, Keave Xudoning bergan kuni bir odamdan ikkinchisiga borar, u esa oʻz navbatida yana boshqasiga yoʻllar edi. U hamma joyda yangi liboslarni va yangi ekipajlarni, chiroyli yangi uylarni va bagʻoyat baxtli odamlarni uchratardi. Biroq Keave nima ish bilan kelganini aytgan zahotiyoq bu odamlarning shodon chehrasini goʻyo koʻlanka qoplab olgandek boʻlardi.
«Shishaning iziga tushganim aniq, – deb oʻylardi Keave. – Mana shu boyliklarning bari – shaytonning tuhfasi, bu odamlarning mamnun qiyofasi esa ular xohlagan narsalarini qoʻlga kiritgach, la’nati shishadan eson-omon qutulib olganlaridan dalolat beradi. Qachonki rangpar chehrani uchratsam va ogʻir xoʻrsinishlarni eshitsam, ana oʻshandagina maqsadimga yaqinlashgan boʻlaman».
Va nihoyat, Keaveni Beritaniya-stritda yashovchi oq tanli bir odamning uyiga yoʻllashdi. Keave u yerga yetib borganida kechki ovqat mahali boʻlib qolgandi. Bu joyda ham u odatdagidek yangi uyni, yangi bogʻni, elektr chiroqlaridan charogʻon derazalarni koʻrdi. Biroq uy egasi chiqib kelganida Keavening yuragi orqasiga tortib ketdi, chunki uning qarshisida koʻzlari kirtayib, ich-ichiga tushgan, sochlari parishon, rangi murdanikidek oppoq bir oʻsmir turardi. Uning qiyofasi boshdan-oyoq xuddi oʻlimga hukm qilingan odamning qiyofasini eslatardi.
«Shisha shu yerdaligi aniq», – deb oʻyladi Keave va bu odamning oldida oʻz niyatini yashirib oʻtirmadi.
– Men shishani sotib olgani keldim, – dedi u.
Beritaniya-stritda yashovchi oq tanli oʻsmir bu gapni eshitib, kalovlanib qoldi va beixtiyor devorga suyandi.
– Shisha deysizmi? – shivirladi u. – Sotib olmoqchimisiz? – U boʻgʻilib ovozi chiqmay qoldi, keyin Keavening qoʻlidan mahkam changallaganicha ichkariga sudrab kirdi, soʻngra ikkita stakanni olib, sharobga toʻldirdi.
Oʻz vaqtida oq tanlilar bilan koʻp osh-qatiq boʻlib koʻnikib qolgan Keave tortinib oʻtirmadi.
– Salomat boʻlsinlar! – deb ichib yubordi va keyin qoʻshib qoʻydi: – Ha, men shishani sotib olgani keldim. Bahosi qancha hozir?
Oʻsmir bu gapni eshitib, qoʻlidagi stakanni tushirib yubordi, soʻngra Keavega xuddi arvohni koʻrayotgandek qarab qoldi.
– Bahosi? – arang xitob qildi u. – Qancha deysizmi? Nima, uning narxini bilmaysizmi hali?
– Bilganimda soʻrab oʻtirarmidim, – e’tiroz qildi Keave. – Lekin buning nimasi sizni xavotirga solayapti? Shishaning narxiga bir balo boʻlgani yoʻqmi, ishqilib?
– Uning narxi judayam tushib ketgan, mister Keave, – yigitga tutila-tutila arang soʻzlardi.
– Nima boʻpti, kamroq toʻlar ekanman-da, – dedi Keave. – Uni qanchaga olgandingiz oʻzi?
Oʻsmirning rangi dokadek oqarib ketgandi.
– Ikki tsentga, – pichirladi u.
– Nima? – dedi qichqirib yubordi Keave. – Ikki tsentga deysizmi? Shoshmang, bundan chiqdi, siz endi shishani faqat bir tsentga sota olasiz, toʻgʻrimi? Uni sotib olgan odam esa... – Keavening nafasi ichiga tushib ketdi. – Demakki, bu shishani sotib olgan odam uni hech qachon boshqa birovga sota olmaydi! Shisha ham, ichidagi shayton oʻsha badbaxtning qoʻlida oʻla-oʻlgunicha qoladi, boyaqish omonatini topshirishi bilanoq uni doʻzaxga sudrab ketishadi!
Beritaniya-stritda yashovchi oq tanli oʻsmir Keavening oldida tiz choʻkdi.
– Xudo haqi oʻtinaman, uni sotib oling! – deb yolvorardi u. – Uning yoniga qoʻshib bor boyligimni ham beray. Shishani shu narxda sotib olganimda telbaning oʻzi edim. Davlatning pulini oʻzlashtirib qoʻygandim oʻshanda, agar shu shishani sotib olmaganimda turmaga qamalishim tayin edi.
– Oh, bechora-ya! – dedi Keave. – Qingʻir ishing uchun qonuniy jazo olishdan qochib, shu dahshatli ishga qoʻl urgansan, iymoningni sotgansan! Shunday ekan, muhabbat kutib turgan paytda men ikkilanib oʻtiraymi? Qani, ol shishani, qaytimni ham ber – uni tayyor qilib qoʻyganingni bilaman. Mana senga besh tsentlik tanga!
Keave toʻgʻri topgan, oʻsmir stol tortmasida qaytimni tayyorlab qoʻygan ekan. Shisha qoʻldan-qoʻlga oʻtdi va barmoqlari uning ingichka boʻynidan tutgan zahotiyoq Keave shaytonga shipshib, dahshatli kasallikdan xalos boʻlish istagini bildirdi. U yogʻiga nima boʻldi, deb oʻylaysiz? U mehmonxonadagi xonasiga qaytishi bilanoq yechinib, badanini koʻzguga tutdi: terisi xuddi chaqaloqnikidek top-toza edi.
Biroq gʻalati hol yuz berdi, shu moʻ‘jiza amalga oshgan zahotiyoq Keavening qalbida hamma narsa ostin-ustun boʻlib ketdi. Endi uning nazarida moxovlik dardi ham arzimagandek tuyular, hatto Kokuani ham deyarli eslamay qoʻygandi. Endi yakkayu yagona bir fikr unga tinchlik bermas – iblis va shisha bilan umrining oxirigacha bogʻlanib qolganini, jahannamning abadiy alangasi hamda otash choʻgʻlaridan endi uni hech nima qutqara olmasligini oʻylagani-oʻylagan edi. Uning koʻz oʻngida doʻzax olovi lovullagani-lovullagan, qalbi karaxt holga kelib, butun yorugʻ dunyo zimziyo zulmat boʻlib koʻrinardi.
Keave birmuncha oʻziga kelganida kech kirgan, mehmonxonada orkestr kuy-qoʻshiq ijro etishni boshlagan edi. U musiqa ohanglari tomon yurdi, chunki oʻzining gʻam-tashvishlari bilan yolgʻiz qolishdan choʻchirdi. Oʻsha yerda, shodon chehrali odamlar orasida halovat bilmay daydib yurar ekan, musiqa sadolari goh balandlashib, goh pasayishini eshitar, dirijyor qoʻlidagi tayoqchasini sadolarga monand holda oʻynatishini koʻrardi. Ammo doimo quloqlariga doʻzax alangasining guvillashi eshitilar, koʻzlariga jahannamning qop-qora qa’ridan otilib chiqayotgan olov tillari koʻrinardi, xolos.
Shu payt orkestr «Ki-ki-ao-ao» qoʻshigʻini boshlab yubordi. Bu qoʻshiqni Keave Kokua bilan birgalikda koʻp bora kuylagandi, mana endi tanish ohanglar unga dalda berayotgandek boʻldi.
«Oʻtgan ishga salovat, – deb oʻyladi u, – shu ishga jazm etibmanmi, loaqal biron foydasi tegsin».
Keave birinchi poroxodda Gavayiga qaytdi va paysalga solib oʻtirmay Kokua bilan toʻyini oʻtkazdi, keyin uni togʻlar choʻqqisida qad koʻtargan «Yarqiroq Uy»iga olib keldi.
Xullasi kalom, Keave bilan Kokua birga yashay boshlashdi. Ikkovlari birgalik paytlarida Keavening dard-gʻamlari biroz pasaygandek boʻlar, ammo yolgʻiz oʻzi qoldi deguncha, yana dahshatli fikrlar uning butun borligʻini iskanjaga olib tilkalay boshlar, yana quloqlariga doʻzax alangasining guvillashi eshitilar, koʻzlariga jahannam qa’ridan otilib chiqayotgan alanga tillari koʻrinaverardi.
Qiz esa butun borligʻi bilan Keavega bogʻlanib qoldi, uni koʻrdi deguncha qalbi oʻz-oʻzidan kuylab ketar, qoʻllari uning qoʻllariga intilardi. Kokua boshdan-oyoq shu qadar ochilib-yashnab ketgan ediki, bu beqiyos goʻzallikka koʻzi tushgan odam shodon tabassum qilmay turolmasdi. Qiz nihoyatda muloyim, ochiqkoʻngil, har qanday odam uchun bir ogʻiz shirin soʻz topa olardi.
Kokua koʻplab qoʻshiqlarni bilar, «Yarqiroq Uy»ning uchchala qavati boʻylab qushchadek uchib-qoʻnib kuylar, shu yerdagi hamma narsadan ham oʻzi koʻproq yaraqlab koʻrinardi. Keave unga qarab, qoʻshiqlarini eshitib, baxtidan entikar, keyin esa biroq pastqam, koʻzdan pana joy topib, yana iztiroblarga berilar, bu baxt unga qanchalik qimmatga tushganini oʻylab, yurak-bagʻri pora-pora boʻlar, oh urib, faryod chekardi.
Keyin yana koʻz yoshlarini quritib, yuzlarini chayib, Kokuaning yoniga kelar, keng-moʻl ayvonda uning yonida oʻtirib, qoʻshigʻiga joʻr boʻlar, ichini it tirnab turgan boʻlsa ham uning tabassumiga tabassum bilan javob qaytarar edi.
Biroq asta-sekin vaqt oʻtib, shunday kunlar keldiki, Kokua uy boʻylab avvallari kabi kapalakdek parvoz qilmay qoʻydi. Qoʻshiq aytishlari ham ancha kamayib qoldi. Endilikda Keavening oʻzigina biron burchakda oh-voh qilmas, ikkovlari ham bir-birlaridan uzoqlashishga urinishar, shundoq mahobatli «Yarqiroq Uy»ning qarama-qarshi ikki chekkasidagi ayvonlarda oʻtirishar edi.
Keave oʻzining dardi dunyosiga shu qadar shoʻngʻib ketgandiki, bu oʻzgarishlarni deyarli sezmas, va aksincha, yolgʻiz oʻzi qolishiga va achchiq qismatini oʻylab ezilishiga imkon koʻproq qolayotganidan xursand ham edi. Negaki, yurak-bagʻri lov-lov yonayotgan paytda ham hadeganda oʻzini majburlab kulishiga hojat yoʻq-da, endi!
Biroq bir gal u uy boʻylab ohista kezinib yurganida xuddi bola yigʻlayotgandek boʻlib tuyuldi. Borib qarasaki – Kokua yuztuban tushib, ayvonning tosh sahniga bosh urib, zor-zor yigʻlab yotibdi.
– Toʻgʻri qilasan, Kokua, bu uy gʻurbatxonaning oʻzi, – dedi Keave. – Lekin har qalay, loaqal sen baxtli boʻlishing uchun umrimning yarmidan bajonidil voz kechgan boʻlardim.
– Baxt emish-a! – xitob qildi Kokua. – «Yarqiroq Uy»ingda yolgʻiz oʻzing yashayotgan mahallaring hamma seni oroldagi eng baxtli odam deb bilardi. Chunki chehrangdan tabassum arimas, tilingdan qoʻshiq tushmas, qiyofang boshdan-oyoq tong shafagʻiday charogʻon edi. Keyin sen bechora Kokuaga uylanding-u – u senga nimasi bilan yoqmay qolgani yolgʻiz Xudoga ayon! – oʻshandan buyon shod-xurramlik seni tark etdi. O, Parvardigor! – deya qichqirib yubordi Kokua. – Nima yomon ish qildim, axir?! Men goʻzalman va oʻzimning Keavemni qattiq sevaman, deb oʻylardim. Xoʻsh, aybim nima? Erimning hayotiga qanday tashvish-anduh keltirdim?
– Kokua boyaqish, – dedi Keave. Keyin uning yoniga oʻtirib, qoʻlini olmoqchi boʻluvdi, qiz qoʻlini tortib oldi. – Kokua boyaqish, – deya takrorladi u yana. – Bechoraginam... Tengsiz goʻzalim. Holbuki, men seni gʻam-qaygʻudan asrab qolishni oʻylagandim. Nachora, mana endi hamma narsani bilasan-qoʻyasan. Balki oʻshanda shoʻrpeshana Keavega loaqal achinarsan; balki oʻshanda u seni qanchalik qattiq sevganini, senga yetishish uchun hatto doʻzaxdan ham qoʻrqmaganini tushunib yetarsan. Shu baxtsiz, abadiy azobga mahkum odam seni hali-hanuz qattiq sevishini, seni koʻrganida kulishga hamon holi kelishini balki oʻshanda anglay olarsan.
Keave shunday degach, bor gapning hammasini, hech narsani yashirmay aytib berdi.
– O Xudo, shu ishlarni sen hali men uchun qildingmi?! – deya oh urib yubordi Kokua. – U holda xavotirlanishga menda hech qanday asos yoʻq ekan! – U shunday deb erining boʻyniga osildi va quvonch-shodlik yoshlarini toʻka boshladi.
– O farishtaginam-a! – xitob qildi Keave. – Doʻzax alangasini oʻylaganimda xavotirlanish uchun menda asos bor-da!
– Bunday dema, – dedi qiz. – Aybing boʻlmay turib, sadoqatli Kokuangga muhabbatingning oʻzi uchungina oxirating kuyishi mumkin emas. Menga qara, Keave: seni mana shu qoʻllarim bilan qutqaraman yoki sen bilan birgalikda halok boʻlaman. O Keave! Sen meni shu qadar sevar ekansanmi, bu yoʻlda hatto iymoningni sotibsan, shunday ekan, seni xalos qilish uchun men oʻz hayotimni qurbon qilsam arzimaydimi?
– Eh, mening qushchaginam-a, sen oʻz hayotingni yuz marta qurbon qilishing mumkin, ammo bu biron nimani oʻzgartira olarmidi? – deya oh urdi Keave. – To hisob-kitob payti kelmaguncha men qolgan umrimni yolgʻizlikda oʻtkazishga mahkumman, axir!
– Sen hech baloni tushunmayapsan, – e’tiroz bildirdi Kokua. – Men oddiy, besavod qiz emasman – Gonoluludagi maktabda oʻqiganman. Senga aytayapman-ku, men sevimli erimni qutqarib qolaman. Sen bir tsent dedingmi? Biroq dunyoda muomalada boʻlgan pullar faqat Amerikaniki emas-ku! Angliyada, masalan, farting deb ataluvchi tanga bor, qiymatiga koʻra bir tsentning deyarli yarmiga teng keladi.
– Yoʻq, yoʻq, buyam toʻgʻri kelmasakan! – deya xitob qildi Kokua. – Bu bizga yordam berolmaydi: chunki shishani bir fartingga sotib olgan odam tamom boʻldi deyaver, sababi – mening Keaveimga oʻxshagan yana bir dovyurak odam topilishi dargumon!
Lekin yana Fransiya ham bor, u yerda santim deb ataluvchi chaqa tanga muomalada yuradi, bir tsentga ulardan besh-oltitasini beradi. Bundan yaxshiroq usulni oʻylab topolmaymiz. Safarga otlan, Keave, fransuz orollariga yoʻl olamiz. Kemaga chiqsak, tez orada Taitiga yetib boramiz. U yerda esa shishani toʻrt santimga, uch, ikki, bir santimga sotish ham mumkin. Bir oʻylab koʻrgin-a, shishani yana toʻrt marta sotish imkoniyati bor, bu ish bilan shugʻullanish uchun esa biz endi bir kishi emas, ikki kishimiz! Keaveginam, endi meni bir oʻpib qoʻygin-da, gʻam-gʻussalaringni yigʻishtir. Kokuang seni kulfatda tashlab qoʻymaydi.
– Seni menga Xudoning oʻzi yetkazdi! – deya xitob qildi Keave. – Sendek xazinaga yetishishni orzu qilganim uchungina Xudo meni jazolashi mumkinligiga ishonmayman! Hammasi sen aytgancha boʻla qolsin: qayerga desang ketaveraman, oʻz hayotimni ham, iymon-oxiratim taqdirini ham oʻzingga ishonib topshirdim.
Ertasiga ertalabdanoq Kokua safarga taraddud koʻra boshladi; Keave dengiz safarlarida oʻzi bilan olib yuradigan sandiqchani topib, avvalambor uning eng tubiga, bir burchagiga shishani tiqdi, ustidan esa eng qimmatbaho kiyimlarni, uyda boʻlgan eng gʻaroyib oʻyinchoqlarni joylashtirdi.
– Hamma bizni boy-badavlat deb hisoblashi kerak, – dedi u, – aks holda sirli shishaga kim ham ishonardi, axir!
Kokua yoʻlga otlanar ekan, hamisha qushdek shod-xandon edi, faqat ba’zida eriga kishi bilmas koʻz qirini tashlaganida beixtiyor koʻzlariga yosh quyilib kelar, keyin yugurgilab yoniga borib, uni mehr bilan oʻpib qoʻyardi.
Keavening esa yelkasidan togʻ agʻdarilgandek edi; endi, sirini Kokuaga ochganidan keyin uning oldida umid uchqunlari miltillagandek boʻldi; u goʻyo qayta tugʻilgandek yana shaxdam qadam tashlar, xoʻrsinishlari ham qolgan edi. Biroq baribir qoʻrquv uni butunlay tark etmagan; vaqti-vaqti bilan, shamning zaif alangasi shamol epkinida oʻtayotgandek, uning umidlari ham oʻcha boshlar, shunda yana koʻz oʻngida doʻzax alangasi guvillar, olov tillari lopillab turardi.
Ular shu zahotiyoq koʻngil yozish uchun Shtatlar boʻylab sayohatga yoʻl olayotganlari haqida ovoza tarqatishdi va hamma bundan judayam ajablandi, lekin kimdir asl haqiqatdan xabar topganida hayrati yanada ortishi turgan gap edi. Xullas, Keave bilan Kokua «Nuh kemasi»da Gonoluluga, u yerdan esa oq tanli yoʻlovchilar olomoni bilan birgalikda «Umatilla»da San-Fransiskoga yoʻl olishdi.
U yerdan «Tropiklar qushi» nomli pochta brigantinasiga chiqib, fransuzlarning Janubiy orollardagi bosh qarorgohi boʻlgan Papeetsga yetib kelishdi. Sayohat koʻngildagidek ketdi va ular yoʻlakay passat yordamida quyoshli bir kunda koʻzlagan manzillariga kelib tushishdi.
Bu yerda toʻlqinlar Marjon orollariga bosh urib yotar; Motputining yuksak palmalari; sohil yoqalab ohista suzayotgan shxuna; dengizning shundoqqina yoqasida, yam-yashil daraxtlar soyasida yastanib yotgan shaharning oppoq-oppoq uylari koʻzga tashlanar; ularning ortida esa Donishmandlar orollari – Taitining purviqor togʻlari koʻkka boʻy choʻzgan, bulutlar savlat toʻkib suzib yurishardi.
Ikkovlari maslahatlashib, bironta uyni ijaraga olgan ma’qulroq, degan toʻxtamga kelishdi. Ular shunday qilishdi va pullarini hammaga koʻz-koʻz qilish, otlari va ekipajlari bilan boshqalarning diqqatini tortish uchun Angliya konsulxonasining roʻparasidan bir uy olib joylashishdi.
Bularning bari oson kechdi, chunki ularda shisha bor, Kokua esa Keavedan ancha dadilroq boʻlib, hali u sabab, hali bu sabab shaytondan goh yigirma dollar, goh yuz dollar talab qilaverardi. Shu tariqa ular tez orada butun shaharga nom chiqarishdi, kelgindi gavayiliklar, ularning otlari va ekipajlari, Kokuaning anvoyi liboslari-yu qimmatbaho taqinchoqlari haqidagi gap-soʻzlar koʻpaygandan-koʻpa-yib boraverdi.
Ular tanti tilini ancha tez oʻrganib olishdi, chunki u mohiyatan gavayi tiliga bagʻoyat oʻxshab ketar, faqat ayrim tovushlari bilangina farqlanardi. Til oʻrganib olishgach esa shu zahotiyoq odamlarga oʻz shishalarini taklif eta boshlashdi. Lekin oʻzingiz, albatta, tushunib turgandirsiz, bunaqa ishga hatto kirishishning oʻzi ham unchalik oson emasdi.
Niyatingiz jiddiy ekaniga – yoshlik sogʻlomligi va bitmas-tuganmas boylik manbaini atigi toʻrt santimga sotishga tayyor ekanligingizga odamlarni ishontirish bagʻoyat mashaqqatli ekan. Ayni payt-da shisha ichiga yashiringan xavf-xatarlar toʻgʻrisida ham gapirishga toʻgʻri kelar, shundan keyin odamlar yo ularning soʻzlariga mutlaqo ishonmay qoʻyib, ochiqchasiga kulishar, yoki bunaqangi shubhali bitimdan qoʻrqib, chehralari tundlashar va Shayton bilan bogʻlanib qolgan Keave hamda Kokuaning yonidan tezroq nari ketishga oshiqishardi.
Shishani sotish yoʻlida zarracha omadlari kelmayotgan er-xotin koʻp oʻtmay shahar aholisi ulardan oʻzini olib qochayotganini payqab qolishdi. Bolalar ularni koʻrganda chinqirib, har tomonga qochishar, bu esa Kokuaning yuragiga oʻtkir xanjardek sanchilardi. Er-xotinga duch kelgan katoliklar xuddi shaytonga uchragandek choʻqinib olishardi. Bora-bora kattayu kichik barcha oʻzaro kelishib olgandek ulardan iloji boricha nariroq yuradigan boʻldi.
Er-xotinning ruhi tushib ketdi. Ular kunni gʻam-tashvishdan ezilib oʻtkazishar, tunlari esa oʻzlarining yangi uylarida mijja qoqmay, bir-birlariga hatto bir ogʻiz soʻz qotmay chiqishardi. Bu sukunatni goh-gohida Kokuaning toʻsatdan oʻkrab-oʻkrab yigʻlab yuborishlari buzardi, xolos.
Ba’zan ular Parvardigorga ibodat qilishar; ayrim hollarda shishani olib oʻrtaga qoʻyishar va uning ichidagi beshakl soya betinim lipillashiga qaragancha, butun oqshomni shu alfozda oʻtkazishardi. Shunday lahzalarda qoʻrquv ularni dam olishga qoʻymas; kipriklariga uyqu ilinmasdi. Mabodo birontasi mudrab ketsa ham uygʻonganida qorongʻulik bagʻridan kelayotgan boʻgʻiq yigʻi tovushini eshitar yoki oʻzi yolgʻiz qolganini koʻrardi.
Zotan, ularning har biri uydan qochib chiqishga, shishadan imkon qadar yiroqroq boʻlishga intilardi. Moʻ‘jazgina bogʻdagi bananlar ostida yoki oydin kechada dengiz sohilida aylanib yurishni ma’qul koʻrardi.
Bir kuni tunda ana shunday boʻldi – Kokua uygʻonganida Keave koʻrinmasdi. U yonini paypaslab chiqdi, oʻrni sovib ulgurganiga qaraganda eri chiqib ketganiga ancha boʻlganga oʻxshardi. Kokuani qoʻrquv bosdi, u oʻrnidan turib oʻtirdi. Deraza qopqogʻining tirqishlaridan ichkariga Oyning zaif nuri tushayapti. Uning xonani yoritgan yogʻdusida Kokua polda turgan shishani koʻrdi.
Tashqarida boʻron guvillar, uy oldidagi baland daraxtlar kuchli shamol ostida ayanchli gʻichirlar, shoxlardan uzilib tushayotgan yaproqlar ayvon sahnida shitirlardi. Biroq shu shovqin ichida Kokua bosh-qa tovushlarni ham ilgʻay oldi.
Bogʻ tarafdan odamningmi, hayvonningmi, baayni oʻlim oldidagi dahshatli ingroqlari eshitilardiki, bu tovushlar Kokuaning naq yurak-bagʻriga tigʻ boʻlib sanchildi. U ohista oʻrnidan turib eshikni ochdi va Oy nuriga choʻmilgan bogʻga nazar tashladi. U yerda, banan daraxti tagida Keave yuztuban tushib yotar, koʻksidan faryod, ingroq otilib chiqardi.
Kokua erining yoniga yugurib borib ovutgisi keldi, ammo nogahoniy bir yangi fikr uni toʻxtatib qoldi. Keave uning nazarida doimo mard va jasur koʻrinishga urinib kelgandi, binobarin, endi Kokua uning zaiflik, ojizlik lahzalariga, uyat-nomusiga guvoh boʻlib qolishi umuman toʻgʻri kelmaydi. Ana shu fikr uni uyga qaytardi.
«Ey, Parvardigor! – deb oʻyladi Kokua. – Namuncha begʻam, namuncha tuban kimsa boʻlmasam-a! Axir, jahannam azobi menga emas, unga tahdid solayapti-ku; iymonidan ayrilib, abadiy qargʻishga mubtalo boʻlgan men emas, u-ku, axir! Meni deb, mendek bir ayanchli, ojiz ayolga boʻlgan muhabbatini deb u endi koʻz oʻngida jahannamning oʻtli qopqalarini koʻrayapti; oydin kechada, gʻir-gʻir shamollar qoʻynida yotgan joyida doʻzaxning badboʻy, qoʻlansa tutunlarini simirayapti!
Men esa – men! – haftafahm va toshbagʻir ayol burchim nimada ekanligini shu paytgacha anglab yetolmasam-a! Balki anglab yeta olgandirman-u, undan oʻzimni olib qochgandirman? Biroq mana endi, fursatni boy bermay turib, muhabbat yoʻlida men oʻz iymonimni oʻz qoʻlim bilan qurbon qilaman! Jannatga eltuvchi oppoq pillapoyalarga, u yerda meni kutib turgan qadrdon yor-doʻstlarimga endi men «Alvido!» deyman! Muhabbatga muhabbat bilan javob qaytarish kerak, mening muhabbatim ham uning muhabbatiga teng kelsin iloyo! U meni deb oxiratidan kechibdimi, uning